"Na świecie potrzebni są i tacy, i owacy." (Cervantes)

Sam autor wspomina w przedmowie, że utwór powstawał podczas jego pobytu w więzieniu (Cervantes był uwięziony kilkakrotnie).

Jeszcze przed publikacją "Don Kichot" krążył w obiegu rękopiśmiennym. W tej formie zapoznał się z nim m.in. Lope de Vega, który w liście z 14 sierpnia 1604 stwierdził, że nie znajdzie się nigdy człowiek tak głupi, żeby chwalić tę powieść, a samego Cervantesa określił jako najgorszego spośród poetów. Uwagi te były jednak spowodowane nie tyle wartością "Don Kichota", ile niechęcią jaką de Vega żywił wobec autora z powodu dwóch złośliwych sonetów z 1600–1602, przypisywanych Cervantesowi.

Utwór miał służyć krytyce literatury rycerskiej. Literatura sławiąca średniowieczne rycerstwo, rodzima lub adaptowana z literatur zagranicznych, była ówcześnie bardzo popularna w Hiszpanii i cieszyła się dużą poczytnością. Była wielokrotnie krytykowana, jako potencjalnie szkodliwa dla czytelnika, oparta na nieprawdopodobieństwach i cudowności.

Druga część "Don Kichota" ukazała się w 1615 roku.