POEZJA 27.08.2025 08:42

Paul Celan: Pieśń na pustyni

Wieniec upleciono ze sczerniałych liści z okolicy Akry:

Tam ściągnąłem cugle czarnego konia i śmierć mieczem przebiłem.

Wypiłem też popiół z drewnianej misy z głębokiej studni Akry 

i z opuszczoną przyłbicą hardo ku ruinom nieba ruszyłem.

Bo aniołowie umarli, a Bóg oślepł w okolicy Akry,

i nie ma nikogo, kto by mnie chronił we śnie, wszyscy wśród martwych.

Księżyc okryty hańbą jak nędzny kwiatek w okolicy Akry:

tak kwitną ci cierniom podobni, z dłońmi w pierścieniach pordzewiałych.

Muszę jako ostatni ucałować modlących się tych z Akry...

Och, jak marna była ta nocna zbroja, krew sączy się przez klamry!

Stałem się uśmiechniętym bratem, żelaznym cherubinem Akry.

Gdy wymawiam tę nazwę, wciąż pali mnie na policzkach żar nagły.

(tł. Ela Binswanger)

*

Paul Celan: Ein Lied in der Wüste

Ein Kranz ward gewunden aus schwärzlichem Laub in der Gegend von Akra: 

dort riß ich den Rappen herum und stach nach dem Tod mit dem Degen. 

Auch trank ich aus hölzernen Schalen die Asche der Brunnen von Akra

und zog mit gefälltem Visier den Trümmern der Himmel entgegen.

Denn tot sind die Engel und blind ward der Herr in der Gegend von Akra, 

und keiner ist, der mir betreue im Schlaf die zur Ruhe hier gingen. 

Zuschanden gehaun ward der Mond, das Blümlein der Gegend von Akra: 

so blühn, die den Dornen es gleichtun, die Hände mit rostigen Ringen.

So muß ich zum Kuß mich wohl bücken zuletzt, wenn sie beten in Akra . . . 

O schlecht war die Brünne der Nacht, es sickert das Blut durch die Spangen! 

So ward ich ihr lächelnder Bruder, der eiserne Cherub von Akra.

So sprech ich den Namen noch aus und fühl noch den Brand auf den Wangen.

*

Pierwszy znany powojenny wiersz Celana napisany w Bukareszcie w 1945 roku - manuskrypt, ostateczna wersja przed 24.10.1946, zgodnie z „Die Gedichte. Neue Kommentierte Gesamtausgabe”, wyd. Suhrkamp, Berlin 2018 (wydanie i komentarze: Barbara Wiedemann); wydany w zbiorze „Mohn und Gedächtnis”, wyd. Deutsche Verlags-Anstalt GmbH, Stuttgart, 1952

@CZARNY KOŃ: W Biblii koń pojawia się bardzo rzadko. Wspomina się go w kontekście wojny przy opisie armii egipskiej oraz kawalerii stworzonej przez Dawida i Salomona, a także w Apokalipsie. Maść konia miała określone znaczenie symboliczne. Czarne wierzchowce były według tradycji zwiastunami śmierci.

Przypisy:
[1]:

"Pieśń na pustyni" - Celan w ruinach Akry

Paul Celan napisał Ein Lied in der Wüste w 1945/1946 roku, w Bukareszcie. Był to czas, gdy wojna się zakończyła, ale on sam pozostał w absolutnym osamotnieniu: rodzice zginęli w obozach, miasto dzieciństwa - Czerniowce - przestało istnieć w dotychczasowym kształcie. W takim momencie Celan sięga do Biblii i historii, aby nazwać niewyobrażalne.

Akra - forteca i symbol

Akra nie jest tu średniowiecznym Akko, ale fortyfikacją Seleucydów w Jerozolimie (II w. p.n.e.), miejscem ucisku i oporu podczas powstania Machabeuszów. To przestrzeń oblężenia, zdrady, przelewu krwi - archetyp miasta okupowanego, w którym świętość zostaje profanowana. Umieszczenie akcji w Akrze jest kluczem: Celan łączy własne doświadczenie wojny z biblijną historią męczeństwa narodu żydowskiego. (Akka 2002)

Bluźnierstwo i pustka

"Aniołowie umarli, a Bóg oślepł" - w tych słowach zawiera się cała powojenna teologia negatywna. Bóg, który miał czuwać, jest nieobecny, oślepły. To echo słów z obozów: "Gdzie był Bóg w Auschwitz"? Celan nie filozofuje, on ogłasza wyrok: niebo jest w ruinach.

Obrazy ruin i popiołów

Popiół ze studni - źródło życia zamienione w proch. Księżyc - ośmieszony i hańbiący zamiast dawać światło. "Pierścienie pordzewiałe" - możliwe echo obrączek i pierścionków gromadzonych przez nazistów w obozach (o ile wiadomo było o tym Celanowi tuż po wojnie?). To obrazy, w których biblijny język przenika się z bardzo świeżą pamięcią wojny i Zagłady.

Rycerz apokaliptyczny

Podmiot wiersza jest jak samotny rycerz: ciągnie za cugle czarnego konia (apokaliptycznego), opuszcza przyłbicę, rusza ku ruinom nieba. Ale jego walka jest tragikomiczna - "śmierć mieczem ubiłem", "marna była ta nocna zbroja". Zbroja przecieka krwią. Bohater przemienia się w "żelaznego cheruba" - karykaturę anielskiego strażnika, maszynę zamiast istoty boskiej.

Płonący policzek

W finale zostaje tylko cielesny ślad: "Brand auf den Wangen" - ogień, pąs, żar wypalony na twarzy. To już nie transcendencja, lecz fizyczne doświadczenie traumy, które nie daje się zmazać.

Znaczenie wczesnego Celana

Wiersz z 1946 roku pokazuje Celana w momencie przejścia: jeszcze mówi językiem rycersko-biblijnym, pełnym patosu, ale już wyraża pustkę po śmierci Boga i po Shoah. W Akce Machabeuszów spotyka się Auschwitz: oblężenie starożytne i nowoczesne, starotestamentowe bluźnierstwo i współczesna rozpacz.

Tak powstaje obraz Celana jako poety, który od razu po wojnie próbuje włączyć Zagładę w długą księgę żydowskich ruin i męczeństwa. "Pieśń na pustyni" jest jeszcze młodzieńcza, barokowa, pełna patosu, ale już w niej kryje się ten Celan, który później napisze "Psalm" i "Engführung": poeta, który mówi w imieniu świata, który unicestwiono.

czytaj też:

Paul Celan: Das Geheimnis der Farne / Sekret paproci (tł. Ela Binswanger)
Paul Celan: TALGLICHT / W ŚWIETLE KAGANKA (tł. Ela Binswanger)
Paul Celan: ESPENBAUM / Osika (tł. Ela Binswanger)
Paul Celan: Halbe Nacht / W pół nocy (tł. Ela Binswanger)
Paul Celan: Aschenkraut / Ziele popielne (tł. Ela Binswanger)

KOMENTARZE