Paul Celan: [WIE DU] / [JAK TY] (tł. Ela Binswanger)

LOGOWANIE

Język brnie przez to, co niemożliwe do wypowiedzenia. Musi przez nie przejść, przejść przez dzianie się historii po to, aby dać mówiącemu możliwość zorientowania się, gdzie się znajduje. W dalszym ciągu nie będzie mu dane wypowiedzieć tego, przez co przeszedł, ale odnajdzie kierunek, znajdzie siebie jako tego, który jest w drodze. To zaś, przez co przeszedł i czego nie był w stanie wypowiedzieć, nie znika bez śladu. Zostawia nawet dwa tropy. Pierwszy jest przed nami, wytycza nowy kierunek, wyznacza azymut ruchu: jesteśmy ukierunkowani na niewypowiedziane. Drugi jest w nas: to, przez co przeszliśmy, naznacza nas, a to, że nie mogliśmy tego wypowiedzieć, stanowi ostre cięcie. Jesteśmy „zranieni rzeczywistością” (przeł. Feliks Przybylak), mówi Celan w mowie wygłoszonej w Bremie, a rana to (zdaniem Franza Kafki), „piękna” i stanowi naszą „wyprawę w życie” (przeł. Juliusz Kydryński).

o książce piszą:

Niewymowny lęk i nieustraszoność ludzkich słów w tym tomie poezji. Rapuje i tańczy ze śmiercią poeta z ukraińskich Czerniowców. Jak trzynastowieczny franciszkanin Tomasz z Celano – wszystek wydobył Paul Celan gniew i czas w swoich sylabach i sekwencjach. Requiem dla tamtego wieku i naszego (Zbigniew Kadłubek).

Celanowska obsesyjność i konsekwentna nieustępliwość doczekały się tłumacza, który z wyczuciem owe natręctwa oddał, uważnie stąpał po znakach poety, wsłuchiwał i wpatrywał się w rozszczepione, skamieniałe, bezświetlne kliny wyrazów, w luki języka, w rozwidlenia, w przestępne słowa. Tom kończy się słowami: ”przyjąłem ja ciebie,/ zamiast wszelkiego/ spokoju”. Warto go przyjąć i czytać – zamiast wszelkiego spokoju (Joanna Roszak).

Od czerwca do grudnia 1967 Celan pisał bez przerwy. Powstało wówczas osiemdziesiąt jeden wierszy, które złożyły się na zbiór, zatytułowany nieoczywistym złożeniem: "Lichtzwang", "Przymus /Mus/ światła" sugerujący przymus wywierany przez światło lub konieczność dążenia ku niemu. Przywołuje on również pracę przymusową i wywózki oraz stanowi opozycję do "przymusowego zaciemnienia". (z: John Felstiner, „Paul Celan. Poeta, ocalony, Żyd”, przekład Maciej Tomal, Małgorzata Tomal, wyd. Austeria, Kraków – Budapeszt, 2010

Przypisy:
[1]:

Każdy czytelnik wiersza, a więc w tym i tłumacz, bo i tłumacz najpierw musi wiersz przeczytać, ma prawo do własnego odbioru treści i odczucia emocji zawartych w wierszu, a jeśli tłumaczy to i tłumaczenia. Ja tylko proponuję swoje tłumaczenie, ale nie neguję innych wersji (chyba, że trafię na ewidentny błąd, świadoma, że i ja mogę się machnąć, nieraz zresztą poprawiam sama siebie...), czytelnik ma prawo mieć wybór.

Ten wiersz interpretuję tak: matkę Celana, z którą poeta był emocjonalnie silnie związany, wywieźli do obozu i rozstrzelali ukraińscy sprzymierzeńcy nazistów (ojciec zmarł w obozie niewiele wcześniej). Celan miał wtedy 22 lata.

W latach 60. był coraz bardziej labilny psychicznie, wielokrotnie trafiał do szpitala psychiatrycznego, w 1967 roku rozstał się żoną (czy raczej ona z nim, bo miewał ataki szału z nożem w ręku), to znaczy małżonkowie postanowili zamieszkać osobno. Ćwierć wieku po śmierci matki zapewne pamięć o niej bladła, ale jej śmierć była jak drzazga, przy każdym drgnięciu dotkliwie kłuła.

Oddychać, mając przełyk zawiązany na supeł, nie sposób, więc trzeba rozrywać ten węzeł w gardle. I po ostatnim rozszarpaniu węzła drzazga jeszcze uraża. I to jest jedyny znak życia. Nieznośny ból po stracie matki.

Ewentualnie wiersz ten może dotyczyć żony, bo separacja małżonków odbyła się w dramatycznych okolicznościach z powodu nasilającej się choroby psychicznej Celana, która to choroba ostatecznie doprowadziła poetę do samobójstwa w wieku niespełna 50 lat. Uważam to jednak za mało prawdopodobne, bo para nadal utrzymywała kontakt, a żona interesowała się zdrowiem swojego męża.