Joanna Roszak: Pora serca. Recenzja książki: Ingeborg Bachmann, Paul Celan, "Herzzeit" (Polityka, 16.11.2008)

Korespondencja Paula Celana i Ingeborg Bachmann

"Pora serca, śnieni / ręczą za // cyfrę północy. // Coś mówiło w ciszy, coś milczało, coś szło swoją drogą. / Wygnane i utracone / było u siebie. / [...] Wy, katedry nie widziane, / wy, rzeki nie wysłuchane, / wy, zegary głęboko w nas" (przeł. R. Krynicki). "Herzzeit" ("Pora serca") - taki tytuł ma zbiór listów Ingeborg Bachmann i Paula Celana, który dwa miesiące temu ukazał się w Niemczech nakładem wydawnictwa Surkampf. Tytuł powtarza pierwsze słowo przytoczonego wiersza Paula Celana, "Köln, am Hof". 31 października 1957 roku poeta pisał do Bachmann: "Jesteś powodem do życia, także dlatego, że pozostajesz usprawiedliwieniem mojego języka. [...] Czy 'Kolonia, am Hof' nie jest pięknym wierszem? [...] Dzięki Tobie, Ingeborg, dzięki Tobie. [...] Słowo od Ciebie - i mogę żyć".

W innym zbiorze listów Celana Franz Wurm, którego korespondencja z autorem "Fugi śmierci" ukazała się kilka lat wcześniej, wspomina czasy, gdy opracowywał listy Franza Kafki do Felicji. Celan powiedział mu wtedy: "Nie, nie uważam publikacji tych listów za niedyskrecję".

To nie mogła to być łatwa znajomość. Ingeborg Bachmann (ur. 1926), której ojciec należał do NSDAP, i Paul Celan (ur. 1920), którego rodzice pochodzenia żydowskiego zostali zgładzeni podczas II wojny światowej, 16 maja 1948 pierwszy raz spotkali się w Wiedniu. Cztery dni później zaczął się ich związek. Bachmann od października 1946 studiowała filozofię w Wiedniu, 23 marca 1950 obroniła doktorat na temat "Die kritische Aufnahme der Existentialphilsophie Martin Heideggers".

Kierowała do niego słowa: "piękna jest ta miłość, w której z tobą żyję", "Jak często mogę mówić 'Paul'...". Z Frankfurtu 9 grudnia 1957 informował ją w liście: "Mieszkam tu u Christopha Schwerina: nasze książki stoją koło siebie". Z biegiem czasu relacja ta coraz bardziej się komplikowała: "Czy myślisz, że zdanie przeciw Tobie więcej znaczy niż trzydzieści zdań przeciw mi? Rzeczywiście tak myślisz? [...] Ty chcesz być ofiarą" - wyrzucała mu. 

Max Frisch, kolejny partner życiowy Bachmann, pisał do Celana w 1959: "Obawiam się trochę, że zredukował mnie Pan do roli niezawodnego antynazisty". /.../ W 1951 roku pierwszy raz Bachmann spotkała się z żoną poety, Gisele Celan. Wcześniej autorka "Wielkiej niedźwiedzicy" pisała do ukochanego o jego żonie i ich synu, Eryku: "Kiedy muszę myśleć o niej i o dziecku, nie będę umiała ciebie przytulić". 24 lipca 1952 roku on - pełen żalu - upominał się o list: "Czy naprawdę nie możesz do mnie napisać? [...] to jest lato bez końca". W listopadzie i grudniu 1956 Bachmann przebywała w Paryżu, bez wiedzy Celana. Ostatni raz spotkali się 25-27 listopada 1960 w Zurychu.

Pod koniec 1961 roku Bachmann napisała do niego ostatni list, a 30 lipca 1967 Celan ostatni list do niej. W maju 1973 [trzy lata po samobójczej śmierci Celana] pisarka gościła w Polsce, odwiedziła Auschwitz. 2 stycznia 1973 wymieniła ostatni list z Gisele Celan. /.../ [W nocy z 25 na 26 września 1973 roku doznała obrażeń w pożarze swojego rzymskiego mieszkania wywołanym niezgaszonym papierosem i trafiła do szpitala, gdzie zmarła 17 października 1973 roku w następstwie odstawienia leków, od których była uzależniona.]

czytaj też:

KOMENTARZE