To poeta z rumuńskiej Bukowiny,

też sowieckiej (współcześnie Ukrainy),

niemieckojęzyczny, 

francuskoliryczny

i hebrajski, bo z żydowskiej rodziny.

(ebs)

Paul Celan - poeta, reprezentant niemieckojęzycznej poezji lat powojennych. Celan to anagram prawdziwego nazwiska zapisanego w języku rumuńskim, Ancel.

Urodził się 23 listopada 1920 w Czerniowcach (Cernăuţi) na Bukowinie (rum. Bucovina; ukr. Буковина, Bukowyna) jako Paul Antschel w niemieckojęzycznej rodzinie żydowskiej. 

Uczęszczał do niemiecko-hebrajskiej szkoły podstawowej i do rumuńskiego gimnazjum, w którym zdał w 1938 maturę. W tym samym roku rozpoczął studia medyczne w Tours, ale powrócił w 1939 do Czerniowców, aby rozpocząć studia romanistyczne. 

W 1940 Związek Radziecki zajął północną Bukowinę i zarazem Czerniowce, niemniej Celan mógł kontynuować studia. Zajęcie regionu przez wojska rumuńsko-niemieckie spowodowało przesiedlenie Żydów do gett. Jego rodziców wysiedlono w 1942; ojciec zmarł na tyfus w obozie w Naddniestrzu, matka została zastrzelona.

Od 1942 do 1943 Celana przetrzymywano w różnych rumuńskich obozach pracy, gdzie pracował przymusowo przy budowie dróg. Po ponownym zajęciu Bukowiny (Czerniowce w sierpniu 1944) przez Sowietów poeta wrócił w grudniu 1944 do Czerniowców i podjął studia.

W latach 1945-1947 mieszkał w Bukareszcie, gdzie pracował jako lektor i tłumacz. Potem uciekł z totalitarnej ojczyzny przez Węgry i Wiedeń do Paryża, gdzie osiedlił się w 1948. Jeszcze w tym samym roku ukazał się jego pierwszy ważny tomik wierszy: "Der Sand aus den Urnen" ("Piasek z urn").

W Paryżu w 1951 poznał Gisèle de Lestrange, którą poślubił rok później.

W 1952 ukazał się tomik "Mohn und Gedächtnis" ("Mak i pamięć") wraz ze znanym wierszem "Todesfuge" ("Fuga śmierci"). 

W 1955 otrzymał francuskie obywatelstwo i urodził mu się syn Eric (jego pierwsze dziecko zmarło wkrótce po porodzie).

W kwietniu 1967 Celan i jego żona zdecydowali się na separację. Paul Celan zmarł w nocy z 19 na 20 kwietnia 1970, w wyniku samobójstwa, wszedł do Sekwany i utonął.

Bukowina (rum. Bucovina; ukr. Bukowyna) - kraina historyczna w Europie Wschodniej, położona pomiędzy Karpatami Wschodnimi a środkowym Dniestrem, obecnie, od II wojny światowej dzieli się na:

Bukowinę północną należącą do Ukrainy,

Bukowinę południową należącą do Rumunii.

Dawniej należała do północnej części historycznej Mołdawii.

Austro-Węgry Cesarstwo Austrii (Przedlitawia): 1. Czechy, 2. Bukowina, 3. Karyntia, 4. Kraina, 5. Dalmacja, 6. Galicja i Lodomeria, 7. Pobrzeże, 8. Austria przed Anizą, 9. Morawy, 10. Salzburg, 11. Śląsk Austriacki, 12. Styria, 13. Tyrol, 14. Austria za Anizą, 15. Vorarlberg; Królestwo Węgier (Zalitawia): 16. Węgry, 17. Chorwacja; Bośnia: 18. Bośnia i Hercegowina

Czerniowce były niegdyś prawdziwie kosmopolitycznym, tętniącym życiem miastem, zamieszkanym przez Żydów, Polaków, Niemców, Rusinów i Rumunów. Usytuowane na granicy imperiów, przechodziło z rąk do rąk. Jego złota epoka przypadła na czasy panowania Habsburgów, kres wielokulturowej historii położyła II wojna światowa. 

Dziś znajdują się w Ukrainie i choć są tylko bladym cieniem swojej dawnej świetności, ich wyidealizowana wersja żyje we wspomnieniach rozproszonych po świecie dawnych mieszkańców i ich dzieci.

W 1998 roku Marianne Hirsch i Leo Spitzer wraz z pochodzącymi z Czerniowców rodzicami Marianne wybrali się w podróż do korzeni, w głąb rodzinnej przeszłości. Była to pierwsza z wielu wypraw autorów i początek swoistego dialogu między przeszłością a teraźniejszością. 

Starając się odtworzyć prawdziwą, często dramatyczną historię Czerniowców, opisali równocześnie fenomen pamięci - prywatnej i zbiorowej, rodzinnej i kulturowej, zaskakujący, gorzki splot nostalgii i traumy. "Hirsch i Spitzer odsłaniają złożone warstwy, które wpływają na nasze rozumienie przeszłości". (Jewish Book World) 

"'Duchy domu' to fascynujące wspomnienie o Czerniowcach, niegdyś ważnym ośrodku kruchej niemiecko-żydowskiej symbiozy kulturowej na krańcach imperium habsburskiego. Hirsch i Spitzer tworzą niezwykłą narrację złożoną z żywych głosów, dokumentów, fotografii, dzienników podróży i pamiątek, z których wyłania się "idea Czerniowców", widmowa i pełna luk [?]. To ucieleśniona historia kultury w najlepszym wydaniu". (Andreas Huyssen)

"Subtelnie przeplatając to, co prywatne, z tym, co publiczne, książka ta przywołuje krajobrazy pamięci ożywione przez duchy wyłaniające się z przeszłości. Hirsch i Spitzer przedstawiają nam wielowymiarowy obraz złożonego wszechświata pamięci. Ich książka stanowi ważny wkład w nasz sposób myślenia o historii, jej znaczeniu i metodzie, o walce, którą toczy z niewiadomymi pamięci, i jej gotowości do rezygnacji z pretensji do wszechwiedzy. Jest to również poruszająca opowieść o tym, jak pojedyncze osoby nawiązują ze sobą kontakt, starając się przywrócić nam bogactwo i kruchość przeszłości". (Luisa Passerini)

"To fascynująca wyprawa po mieście o wielu nazwach ? Czerniowce, Czernowitz..., które być może nigdy nie istniało ? z wyjątkiem wspomnień, koszmarów i snów. Książka Marianne Hirsch i Leo Spitzera to trosze opowieść historyczna, a po trosze wielogłosowy pamiętnik mówiący słowami mieszkańców, ocalałych i świadków, pełen przejmujących szczegółów". (Svetlana Boym)

"W 'Duchach domu' Marianne Hirsch i Leo Spitzer spisali międzypokoleniową opowieść o Czerniowcach i tamtejszym niemiecko-żydowskim uniwersum kultury, który przepadł podczas Zagłady. Znakomicie wykorzystując zarówno dokumenty historyczne, jak i prywatne wspomnienia, tworzą bogaty zbiór refleksji na temat straty i przetrwania. Od tej książki powinien zacząć każdy, kto chciałby przeczytać wiersz Celana czy opowiadanie Appelfelda". (Jay Winter)

czytaj też:

KOMENTARZE